خانقاه‌ها در پاکستان همواره نقش مهمی در حیات اجتماعی و سیاسی این کشور ایفا کرده‌اند. این پیوند تاریخی، از دوران پیش از استقلال تا به امروز، ادامه داشته است. در گذشته، مریدان برای دریافت ارشاد و برکت به نزد متولیان خانقاه‌ها می‌آمدند، اما اکنون متولیان خود به دنبال جلب حمایت طرفداران و رای‌دهندگان هستند.
استان پنجاب به‌تنهایی میزبان حدود ۵۹۸ مزار و خانقاه است که از این تعداد، ۶۴ خانقاه دارای متولیانی هستند که به طور مستقیم در سیاست دخیل‌اند. برخی از این متولیان در دوران استعمار انگلیس با صدور فتواهایی در حمایت از استعمارگران به دریافت زمین و جوایز نائل شدند و پس از تأسیس پاکستان نیز نقش خود را در عرصه سیاسی حفظ کردند.
امروزه خانواده‌های متولیان همچنان به سیاست مشغول‌اند و با تکیه بر پایگاه مذهبی و بهره‌گیری از امکانات اقتصادی و اجتماعی، قدرت خود را تحکیم می‌کنند. این خانقاه‌ها نه تنها مرکز نذورات و کمک‌های مالی هستند بلکه به دلیل ارتباط با مسئولان اوقاف، تأثیر چشمگیری بر سیاست و اقتصاد کشور دارند.
خانقاه‌هایی که در سیاست پاکستان نقش برجسته دارند
- خانواده قریشی
خانواده شیخ بهاءالدین زکریا قریشی؛ عارف و صوفی بزرگ در صحنه سیاسی شبه قاره نقش موثری داشته است. خانقاه شیخ بهاءالدین زکریا در شهر تاریخی مولتان واقع است. در زمان استقلال پاکستان این خانقاه تحت سرپرستی مرید حسین قریشی بود. شاه محمود قریشی، وزیر خارجه پیشین پاکستان و نوه مرید حسین، اکنون معاون ارشد حزب جنبش انصاف پاکستان است و نقش فعال در سیاست پاکستان دارد و در زندان به سر می برد، در حالی که پسرش، زین قریشی، عضو پارلمان می‌باشد.
- درگاه جلال‌پور شریف
جلال پور شریف منطقه ای در شهر پیند دادن خان و شهرستان جهلم می باشد. شهرت این شهر به خاطر درگاهی است که تحت رهبری سید انیس قرار دارد. پدر او، پیر برکات شاه، پیش‌تر سناتور و وزیر ایالتی بوده‌اند. اعضای این خانواده همچنان در سیاست فعال‌اند، از جمله سید نعمان شاه که از جانب تحریک لبیک پاکستان در انتخابات شرکت کرد.
- سیال شریف
این خانقاه در شهر سیال شریف از توابع شهرستان ساهیوال واقع است و تحت رهبری غلام نصیرالدین سیالوی قرار دارد که خود چندین بار عضو مجلس پنجاب بوده است. خانواده سیالوی نیز در سیاست ملی و محلی نقش برجسته‌ای دارند.
- پیر آف تونسه شریف
تونسه شهری از در جنوب پنجاب که در گذشته سنگهر نام داشت. خانقاه خواجه شاه محمد سلیمان معروف به پیر پتهان در این شهر قرار دارد. در حال حاضر خواجه عطاالله سلیمان متولی این خانقاه است. خواجه شیراز محمود، از این خاندان، اخیراً در انتخابات ۲۰۲۴ شرکت کرده است.
- پیر آف مکهد
مکهد شهری تاریخی در شهرستان اتک ایالت پنجاب می باشد. خانقاه محمد علی مکهدوی در این شهر است و در حال حاضر این درگاه به رهبری پیر محی‌الدین لال پادشاه نقش برجسته‌ای در سیاست پنجاب دارد و خانواده او همچنان به‌عنوان نمایندگان احزاب مختلف فعال‌اند.
- درگاه شاه جیونه
این خانقاه به خانقاه سادات شاه جیونه نیز معروف است و در شهر جهنگ واقع است. خانواده سادات شاه جیونه در دوران پیش از استقلال پاکستان نیز نقش محوری ایفا کرده است. سیده عابده حسین، یکی از اعضای این خاندان در عرصه سیاسی کشور تأثیرگذار بوده است.
- دربار حضرت سلطان باهو
درگاه باهو سلطان در سیاست جهنگ تأثیر زیادی دارد. در انتخابات سال ۲۰۱۸ نیز دو کرسی مجلس ملی از همین درگاه مرتبط با افراد آن برنده شدند. در انتخابات اخیر نیز صاحبزاده محبوب سلطان و صاحبزاده امیر سلطان از همین درگاه در انتخابات شرکت کردند.
- درگاه بهرچوندی شریف
بهر چوندی شریف شهر کوچکی در شهرستان گوتکی ایالت سند است. این درگاه در انتخابات مختلف حضوری پررنگ داشته است. میاں عبدالحق و فرزندان او از این خاندان در سیاست فعال‌اند.
- خانقاه رانی‌پور (پیر آف رانی پور)
رانی‌پور در گذشته یک ایالت بود ولی در حال حاضر یک شهر کوچک تاریخی در شهرستان خیرپور ایالت سند می باشد. خانقاه رانی پور از دوران حمایت از جنبش خلافت در سال ۱۹۲۲ میلادی تا امروز نقشی اساسی در سیاست منطقه‌ای و ملی ایفا کرده است.
- خانقاه هالا (پیر آف هالا)
این خانقاه در شهر هالا در شهرستان متیاری ایالت سند واقع است. مخدوم امین فهیم یکی از شخصیت های برجسته این خانقاه است که معاون ارشد حزب مردم بود. خانقاله هالا همچنان با رهبری مخدوم جمیل‌الزمان فرزند مخدوم امین فهیم در سیاست فعال است.
- خانقاه پگارا (پیر پگارا)
خانقاه پیر پگارا در شهر جوگوت شهرستان خیرپور واقع است. پیر پگارا، به متولی خانقاه روضه دهنی شهر جوگوت گفته می شود. در حال حاضر متولی این خانقاه پیر صبغت الله شاه ثالث است که در عرف عام پیر پگارا نامیده می شود. پیر پگارا نقش مهمی در سیاست شبه قاره و پاکستان داشته است. این خانواده در گذشته عضو حزب مسلم لیگ بود ولی در سال ۱۹۸۵ حزب مسلم لیگ فانکشنال تاسیس کرد و در انتخابات پاکستان شرکت فعال داد. پیر پگارا با حمایت از احزاب مختلف و گاهی همکاری با دولت‌ها، تأثیر زیادی در سیاست داخلی و روابط منطقه‌ای پاکستان داشت.
این خانقاه‌ها علاوه بر نقش داخلی، در روابط بین‌المللی نیز مؤثرند. بسیاری از این خاندان‌ها به دلیل پیوندهای روحانی و تاریخی با اهل‌بیت (ع) ارتباط نزدیکی با ایران دارند که به تثبیت جایگاه سیاسی و مذهبی آنها کمک شایانی کرده است.
نتیجه‌گیری
خانقاه‌ها همچنان یکی از پایه‌های قدرت در سیاست پاکستان هستند. پیوند مذهب، سیاست، و اقتصاد در این مراکز مذهبی آنها را به نیروهایی تأثیرگذار تبدیل کرده است که نقش‌شان در تحولات داخلی و خارجی کشور غیرقابل‌انکار است.
منابع:
کتاب تصوف و نظام خانقاهی نوشته محسن خالد، چاپ مکتب قدوسیه، اردو بازار، لاهور
کتاب تصوف یک تعارف از مولانا اعجاز احمد، چاپ مکتب ضیاء الکتب، کراچی
کتاب نفحات الانس از عبدالرحمن جامی، چاپ مدنی بک دیپو، اسلام‌آباد
کتاب تاریخ و حقایق از ظهیر شاه، چاپ اداره ترجمان‌السنه، لاهور
کتاب گذشته باشکوه علمای هند از مولانا سید محمد میاں، چاپ جمعیت پبلیکیشنز، لاهور
کتاب شرح کشف المحجوب از واحد بخش سیال، چاپ الفیصل ناشران و تاجران کتب، لاهور
نظر شما